ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 3، خرداد 1402 ، شماره پی در پی 85

بررسی و تحلیل لایۀ توصیف در مفاخره ها و رجزخوانیهای گرشاسبنامه و بانوگشسبنامه؛ براساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف

صفحه (1 - 15)
فرحناز جلالی قاسم‌پور ، رضا اشرف‌زاده (نویسنده مسئول)، بتول فخر اسلام
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: گرشاسبنامه از اسدی و بانوگشسبنامه از شاعری نامعلوم را باید از آثار مهم حماسی در زبان فارسی به شمار آورد. اگرچه رویکرد غالب در این دو اثر، حماسی است، انعکاس مؤلفه های عاطفه محور که با مبانی ادبیات غنایی پیوند دارد، بخوبی برجسته شده است. رجزخوانی و مفاخره ازجمله مصداقهای مؤلفه های غنایی است که پهلوان برای تأمین اغراض گوناگون خود مورد استفاده قرار میدهد. هدف از تحقیق حاضر آن است که با کاربست مبانی نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، سطح توصیف در این رجزها و مفاخره ها را بازنمایی کند تا ابعاد گوناگون این حربه های نظامی کاویده شود. سؤال اصلی تحقیق این است که تفاخر و رجزخوانی در آثار مذکور چه تأثیری در بازنمایی گفتمان «قدرت» دارد و این مقوله در چه مؤلفه های گفتمانی نمود پیدا کرده است؟

روش مطالعه: این تحقیق با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: کلمه ها در مفاخره ها و رجزها برای راه اندازی جنگ روانی از سوی پهلوانان به کار برده میشوند. همچنین کلمات در آثار مذکور، رویکرد «شبان و بره» را در گفتمانهای طرح شده از سوی شخصیتها نشان میدهند. در ارتباط با شخصیتها، پهلوانان با تشریح مجموعه ای از کنشها و نیز تأکید بر تواناییهای جسمانی خود، شکاف موجود میان رجزخوان با فرد مقابل را در بالاترین حد ممکن نشان میدهند. در سطح همنشینی، باهم آیی شبکه های کلمات در عبارات و جمله های متعدد، بسط دهندۀ هژمونی قدرت است. ضمیرها در این منظومه ها، در بازتاب دادن سلسله مراتب حاکم بر مناسبات بینافردی و اجتماعی نقش داشته اند. وجه فعلها در رجزها و مفاخره ها غالباً اخباری است که این امر بیانگر قطعیت مسائل مطرح شده است. همچنین اقتدارگرایی یکی از پیامهای مهمی است که با تحلیل فعلها به دست می‌آید.

نتیجه گیری: تحلیل رجزها و مفاخره ها در آثار مذکور در سطح توصیف، نشان از تقابل سازی آگاهانه از سوی سراینده ها در معرفی شخصیتها دارد. همچنین غیریت سازی میان گفتمانهای طرفین بخوبی دیده میشود.

کلمات کلیدی
گرشاسبنامه , بانوگشسبنامه , مفاخره و رجزخوانی , تحلیل گفتمان انتقادی , فرکلاف , قدرت.

• آقاگل زاده، فردوس. (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. تهران: علمی و فرهنگی، ص80.
• آقاگل زاده، فردوس. و غیاثیان، مریم سادات. (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». مجلۀ زبان و زبان شناسی، (5) 3، صص 54-39.
• آقاگل زاده، فردوس. و دهقان، مسعود. (1393). «تحلیل شیوه های بازنمایی گزینش خبر، بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی». مجلۀ جستارهای زبانی، (4) 5، صص 16-1.
• اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب نامه. به کوشش حبیب یغمایی. تهران: کتابخانۀ طهوری.
• بانوگشسب نامه. (1382). مقدمه و توضیح و تصحیح از روح انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• درپر، مریم. (1392). سبک شناسی انتقادی (سبک شناسی نامه های غزالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی). تهران: علم، ص151.
• فتوحی، محمود. (1390). سبک شناسی. تهران: سخن، ص 285.
• فرکلاف، نورمن. (1387). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
• مؤتمن، زین العابدین. (1364). شعر و ادب فارسی. چاپ دوم. تهران: زرین، ص258.
• یارمحمدی، لطف الله. (1385). ارتباطات از منظر گفتمان شناسی انتقادی. تهران: هرمس، ص62.
• یورگنسن، ماریان. و فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
• Fairclough, N. (2002). Critical Discource Analysis and the Marketization of Public Discourse. In toolan, M (ed.) Critical Discource Analysis. Vol 2. London: Routledge, pp.79-80.
• Jeffrirs L. (2010). Critical Stylistics. The Power of English. Houndmils Basingstoke: Palgrave Macmillan, p. 19.